Thực tế cho thấy, nhiều nhà đầu tư đã cố tình trì hoãn việc xây dựng các tiện ích công cộng hay cho thuê lại diện tích sân chơi nhằm thu lợi nhuận, thậm chí xin thay đổi mục đích sử dụng để tối đa hóa lợi nhuận. Việc làm này đang trái với nhiều chính sách và quy định về khu đô thị mới ra đời nhằm cải thiện tình trạng thiếu hụt vườn hoa, sân chơi trong các khu dân cư, khu đô thị mới.
Sử dụng sai mục đích
Đại diện cho nhóm tác giả nghiên cứu “Quản lý đô thị trong bảo tồn và quản lý vườn hoa, sân chơi khu dân cư trong nội thành Hà Nội”, bà Nguyễn Thị Hiền, cho biết, tình trạng sử dụng sai mục đích là do vẫn còn lỏng lẻo trong cơ chế quản lý.
Thường xuyên xảy ra hiện tượng các nhà đầu tư bỏ qua các yêu cầu về không gian công cộng, công viên, sân chơi… và cố gắng tăng mật độ xây dựng và số tầng của khu chung cư để đạt được nhiều lợi nhuận. Tại Khu đô thị mới Trung Hòa - Nhân Chính, không gian giữa các tòa nhà mà người dân vẫn tụ tập, vui chơi lâu nay, theo thiết kế là dành cho mọi người đi lại.
Tư nhân thuê công viên để làm dịch vụ
Hay ở khu đô thị Linh Đàm, các nhà đầu tư đã “lợi dụng” việc có công viên thành phố gần đó để bỏ qua khu vườn hoa, sân chơi đã có trong quy hoạch từ trước. Tình trạng này diễn ra ở nhiều khu nhà tái định cư và nhà ở xã hội khác, do được xây dựng phi lợi nhuận nên chủ đầu tư thường “lờ đi” cơ sở hạ tầng xã hội khác.
Có nhiều khu dân cư khác, không gian công cộng vẫn được xây dựng nhưng sau đó lại bị chiếm dụng. Điển hình như tại Làng quốc tế Thăng Long, không gian vui chơi ở phía trước của tòa nhà chung cư nay trở thành chỗ đậu xe cho khách ra vào tòa nhà.
Ở tòa chung cư Khu đô thị Nam Đồng (đường Trần Duy Hưng), tầng một được các nhà hàng, siêu thị thuê lại, chiếm không gian công cộng trước mặt để làm chỗ để xe và chỗ ngồi cho khách đến mua hàng. Trong khi đó, các tầng được thiết kế để xe máy của cư dân và sân chơi cho tòa nhà CT2, Khu đô thị Mễ Trì Thượng lại được sử dụng làm… văn phòng thương mại. Một cảnh vô cùng trái nghịch.
Hay một hình thức xâm lấn khác ở một số khu đô thị mới là các quán cà phê, thức ăn nhanh… đã mở rộng khu vực dịch vụ của họ sang không gian công cộng, cản trở việc đi lại, sinh hoạt của dân cư. Các trang thiết bị, cơ sở vật chất như ánh sáng, băng ghế, thiết bị chơi và tập thể dục cho người dân... cũng không được chủ đầu tư quan tâm.
Chủ đầu tư buông lơi quản lý
Vấn đề vi phạm quy hoạch đối với diện tích công cộng, “thủ phạm” không chỉ là chủ đầu tư mà ở một số nơi còn do người dân nâng cấp, mở rộng và xây dựng một cách tự phát khiến quy hoạch và kiến trúc ban đầu bị sai lệch.
Bà Nguyễn Thị Hiền cho biết, nhiều nơi còn xảy ra hiện tượng đất công bị lấn chiếm, được bán bất hợp pháp cho các doanh nghiệp, cá nhân. Hiện tượng này thường xảy ra ở khu vực ven đô, đất ở đây được quản lý bởi các hợp tác xã nông nghiệp hoặc DNNN cũ… nhưng trong một thời gian dài lại không có cơ chế thích hợp để giải quyết. Còn đất công ở nội thành Hà Nội lại hay xảy ra tranh chấp giữa nhu cầu sử dụng đất công với 2 kiểu tranh chấp:
Thứ nhất là sự tranh chấp giữa nhu cầu sử dụng đất công cho các công trình công cộng và việc đấu giá đất “xen kẹt” cho tư nhân, hoặc cho tư nhân thuê kinh doanh để tăng ngân sách nhà nước. Thứ hai là có sự tranh chấp giữa các nhu cầu xây dựng văn phòng UBND phường, câu lạc bộ cộng đồng, cơ sở giáo dục, cơ sở y tế…
Việc buông lỏng quản lý diễn ra trong một thời gian dài nên không gian cho các tiện ích công cộng còn lại không nhiều, méo mó, biến dạng và bị phá vỡ quy hoạch. Nếu được quy hoạch đúng thì lại bị sử dụng sai mục đích, trở thành nơi ăn uống, rửa xe, trông giữ xe, dịch vụ thể thao… gây mất an toàn cho dân cư.
Giảng viên Khoa Kiến trúc - Quy hoạch, trường Đại học Xây dựng, bà Tạ Quỳnh Hoa cho rằng, cần phải cho người dân tham gia vào nhiều giai đoạn, từ khâu đánh giá hiện trạng, xác định nhu cầu, đề xuất quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch giao thông để tránh hiện tượng hình thức khi lấy ý kiến người dân, từ đó, không giúp được cho bên tư vấn, chủ đầu tư, nhà quản lý để có được những giải pháp quy hoạch đúng, sát với nhu cầu của dân.
Báo cáo tổng hợp bổ sung vào Quy hoạch cây xanh, công viên và hồ của Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 cho thấy, diện tích công viên vườn hoa trong 10 quận nội thành chỉ chiếm 1,92% tổng diện tích mặt bằng. Tỷ lệ diện tích cây xanh đường phố, công viên, vườn hoa trên đầu người trong nội thành hiện nay là 3,02 m2/người. Con số này nhỏ hơn nhiều so với New York (23,1 m2/người), Paris (11,5 m2/người).
